De mysterieuze reis van de koffieboon, die vanuit zijn geboorteland Ethiopië via Arabië en het Midden- Oosten naar Europa kwam en inmiddels onderdeel is geworden van ons dagelijks leven.
Zolang we niet kunnen tijdreizen zal de waarheid betreft het ontstaan van koffie voor altijd een raadsel blijven. Laten we ons daarom maar vast houden aan de talloze mythen over koffie.
De ontdekking van koffie
Één van de meest bekende mythe gaat over een geitenherder genaamd Kaldi. Hij woonde in het hedendaagse Ethiopië.
Kaldi klaagde tegen de imam van een naburig klooster dat zijn kudde geiten twee of drie keer per week niet alleen de hele nacht wakker bleef, maar daarnaast op een ongebruikelijke manier danste en in het rond sprong. De imam concludeerde dat de dieren misschien iets hadden gegeten dat wat die reactie teweegbracht en ging naar de weide waar ze dansten. Hier vond hij bessen die aan struiken groeiden en besloot ze zelf te proeven. Vervolgens kookte hij de bessen in water ,dronk het aftreksel op en ontdekte dat hij nu s ’nachts zonder kwalijke gevolgen wakker kon blijven. Aangemoedigd door deze prettige ervaring dwong hij zijn Monniken tot dagelijks gebruik. Dat doordat het hen uit de slaap hield, hen vlotter en betrouwbaarder deed meedoen aan de nachtelijke godsdienstoefeningen.
De reis van koffie over de wereld
De eerste reis van de koffie plant was ergens tussen het jaar 575 en 850 vanuit Ethiopië naar Arabië. Mogelijk hadden stamleden zaadjes mee genomen op hun trek vanuit Kenia en Ethiopië noordwaarts naar het Arabisch schiereiland. Uiteindelijk werden zij terug gedreven door Perzen die met speren gooiden, maar lieten de stamleden de zaden van de koffie plant uiteindelijk achter in het huidige Jemen.
Tot aan de 17e eeuw was Jemen de enige koffie leverancier voor de Europese koffiehandel. Tot dat Nederlandse handelaren de mogelijkheden voor de verbouw en handel in koffie onderzochten. Ze hadden al veel informatie van botanisten gekregen en zagen niet in waarom de Arabieren hun monopolie zouden behouden. In die tijd waren de Nederlanders waarschijnlijk Europa’s meet initiatiefrijke handelaren en ze bezaten ook de beste handelsschepen. Het zal daarom weinig verbazing wekken dat een Nederlandse koopman er rond 1650 in slaagde een koffie plant uit Mekka te stelen en die heelhuids naar Europa te brengen. Vervolgens probeerde men de verbouw uit in de Oost- Indische kolonie Java. Vandaar het bekende Mokka-Java bonenmengsel. Aan het eind van de 17e eeuw werden er snel achter elkaar plantages op gezet op de eilanden Sumatra, Timor, Bali en Celebes.
In 1706 stuurden Nederlandse planters op Java de eerste oogst bonen naar huis, inclusief een koffieplant, die zorgvuldig werd overgeplant in de Amsterdamse Botanische Tuin. Deze zending was klein maar zou een sleutelrol gaan spelen in de koffiehandel. 9 Jaar later stuurde Nederland koffie bomen vanuit de Amsterdamse Botanische Tuin naar hun gebiedsdelen in Zuid-Amerika. Dat was de eerste boom in zuid Amerika. nu 300 jaar later is zuid Amerika de absolute nummer 1 op het gebied van de koffie productie.
Het gebruik van koffie
Aanvankelijk werd koffie alleen gebruikt als onderdeel van een godsdienstige plechtigheid of op medisch advies. Toen medici de weldadige werking van koffie eenmaal hadden opgemerkt werd het steeds vaker voorgeschreven. Koffie werd onder meer voorgeschreven tegen nierstenen, jicht, waterpokken, mazelen en hoest.
Tegen het eind van de 15e eeuw bereikte koffie de heilige stad Mekka. Algauw dronken de burgers regelmatig koffie, thuis en op speciaal daarvoor bestemde plaatsen. Men genoot daar duidelijk van: groepen mensen trokken daar heen op elk uur van de dag om te genieten van een conversatie, een potje schaak, dansen, zingen en allerlei soorten vermaak, onder het voorwendsel van een kopje koffie.
In de 15e eeuw werd koffie een wezenlijk onderdeel van het leven in het Midden-Oosten. Het was zo belangrijk in de maatschappij dat in veel gebieden huwelijkscontracten als voorwaarde vermeldden dat een man zijn vrouw zoveel koffie moest laten drinken als ze wou. Zo niet, dan was dat voor haar een reden voor een echtscheiding.
De eerste twee koffie huizen werden geopend in Constantinopel in 1554 door een aantal Syrische ondernemers die een handeltje roken. De rest is geschiedenis….
Henry Blunt schreef zijn ervaring op: “Ze zitten hier op Turkse wijze met gekruiste benen op een halve meter hoge schavotten met matten, met maar liefst 200 soms wel 300 bij elkaar. Pratend, vaak met slechte muziek erbij. Daar zitten ze dan een groot deel van de dag te kleten en te lurken van een drank genaamd Coffa geserveerd in kleine porseleinen kommetjes, zo heet als ze kunnen verdragen, en zo zwart als roet met een smaak die daarop lijkt. Men zegt dat het helpt bij de spijsvertering en het je vrolijk maakt en tevens zou je er knappen kinderen(Jongens) van krijgen”.
Koffie in Nederland
Rond 1600 begon men in Nederland thuis koffie te drinken. Toen omstreeks 1665 de eerste koffiehuizen open gingen was er nauwelijks een huis van stand waar niet elke ochtend werd gedronken. Niet alleen de hogere standen en de burgers maar ook hun bedienden waren van koffie gaan houden. De koffiehuizen hadden hun eigen unieke stijl. Ze waren met zorg gemeubileerd, maar hadden door hun donkeren lambriseringen en glimmend koper een bijzonder gezellige sfeer. Vele lagen in de zakenwijken, waar kooplieden en administrateurs bij elkaar kwamen.
In sommige Nederlands steden lagen de koffiehuizen in prachtige tuinen. De klant dronk zijn kopje koffie in de schaduw van een boom, genietend van een schitterend uitzicht. De tuincafés waren extra populair in de lente, als er in de tuinen volop vruchtenbloesem en tulpen waren.
Wat dat betreft is er in ruim 350 jaar weinig verandert. De ‘koffie huizen’ bestaan nog altijd en men geniet er nog steeds volop van. Onder het motto ‘even gezellig’ koffie drinken, thuis, in het park, in een ‘koffie huis’, in de bedrijfskantine op de werkvloer of bij oma thuis. Een traditie mede mogelijk gemaakt door onze verre voorouders!